Η συζήτηση για το έμφυλο ζήτημα στη χώρα μας, αποκτά συνεχώς ευρύτερες διαστάσεις. Σε εκδοτικό επίπεδο, μεταφράζονται οι σύγχρονες εκπρόσωποι της φεμινιστικής θεωρίας και των σπουδών φύλου, που συστήνουν στο ελληνικό κοινό τις πιο πρόσφατες φεμινιστικές πρακτικές και διεκδικήσεις. Παράλληλα αναδεικνύονται παλαιότερα κείμενα κομβικής σημασίας μέσα από νέες αναγνώσεις, ενώ ορισμένες εκδόσεις συμβάλουν στη σταδιακή χαρτογράφηση του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Αυτό το διάστημα, διαβάζουμε έξι σχετικά βιβλία της πρόσφατης παραγωγής.
Γράφει η Φανή Χατζή
Η Ομάδα Γυναικείων Σπουδών ΑΠΘ (1983-2003): αφετηρίες, διαδρομές, αναπλαισιώσεις (επιμ. Σάσα Λαδά, εκδ. University Studio Press)
Ο συλλογικός τόμος Η Ομάδα Γυναικείων Σπουδών ΑΠΘ (1983-2003) αφορά την πρώτη φεμινιστική συλλογικότητα αποτελούμενη από γυναίκες πανεπιστημιακούς που ιδρύθηκε στο ΑΠΘ και σκιαγραφεί την ιστορία, τις δράσεις και τις διεκδικήσεις της. Οι συγγραφείς Σάσα Λαδά, Άννα Μιχοπούλου, Όλγα Παντούλη και Γιάννα Σαββίδου ανιχνεύουν την πορεία του θεσμού, από τη συγκρότησή του και τις πρώτες εσωστρεφείς εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες του μέχρι την περίοδο εξωστρέφειας και συμμετοχής του σε ευρωπαϊκά προγράμματα και διεθνή συνέδρια. Ο σημαντικός θεσμός, μέσα από την έρευνα αλλά και τη μελέτη του πολύτιμου αρχείου της Ζώγιας Χρονάκη, αναδύεται ως ένα απότοκο του συγκεκριμένου μεταπολιτευτικού κοινωνικοπολιτικού συγκειμένου, αλλά και μια κίνηση με έντονο αντίκτυπο στη σημερινή ακαδημαϊκή φεμινιστική κοινότητα.
Ορισμένες, όμως, θεωρητικές ζυμώσεις παραμένουν ακόμα ανοιχτές και επίκαιρες, όπως η σχέση της επιστήμης με το φύλο, το δίλημμα ανάμεσα στη δημιουργία ενός αυτοτελούς κλάδου «Γυναικείων Σπουδών» και τη διεπιστημονική και διατμηματική προσέγγιση του φύλου, αλλά και το ζητούμενο της γεφύρωσης της φεμινιστικής επιστημολογίας με το φοιτητικό σώμα.
Μέσα από την έκδοση φωτίζεται η στενή σχέση που είχε η ομάδα με το φεμινιστικό κίνημα, όπως αυτό εκφράστηκε συλλογικά στις φεμινιστικές οργανώσεις και εκδόσεις της εποχής. Κάποια από τα πρώιμα αιτήματα και πεδία δράσης της ΟΓΣ εξετάζονται σήμερα με ιστορικό ενδιαφέρον, όπως οι διεκδικήσεις για την Αναθεώρηση του Οικογενειακού Δικαίου. Ορισμένες, όμως, θεωρητικές ζυμώσεις παραμένουν ακόμα ανοιχτές και επίκαιρες, όπως η σχέση της επιστήμης με το φύλο, το δίλημμα ανάμεσα στη δημιουργία ενός αυτοτελούς κλάδου «Γυναικείων Σπουδών» (κατ’ επέκταση σήμερα σπουδών φύλου και σεξουαλικότητας) και τη διεπιστημονική και διατμηματική προσέγγιση του φύλου, αλλά και το ζητούμενο της γεφύρωσης της φεμινιστικής επιστημολογίας με το φοιτητικό σώμα. Ο τόμος δίνει το έναυσμα για αναστοχασμό της παρουσίας των φεμινιστικών σπουδών στην Ελλάδα, που συναντά δομικά και οικονομικά εμπόδια.
Μια φεμινιστική θεωρία της βίας: Για μια αντιρατσιστική πολιτική της προστασίας (μτφρ: Αριάδνη Μοσχονά, εκδ. Εκτός Γραμμής), της Φρανσουάζ Βερζές
Για τη Γαλλίδα θεωρητικό της μετααποικιακής θεωρίας, Φρανσουάζ Βερζές, η βία είναι δομικό στοιχείο του σύγχρονου Δυτικού νεοφιλελεύθερου συστήματος, ένα «μοντέλο σχέσης» που εργαλειοποιείται με τέτοιο τρόπο, ώστε να περιθωριοποιεί συγκεκριμένα ευάλωτα σώματα. Το Κράτος, καθώς είναι εν πολλοίς υπεύθυνο για την επιβολή ενός πλέγματος ρυθμίσεων και εξουσιών, είναι το ίδιο φορέας ιμπεριαλιστικής, καπιταλιστικής και πατριαρχικής βίας. Ασκώντας κριτική στον σωφρονιστικό φεμινισμό, που ζητά προστασία από το κράτος για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας, η Γαλλίδα φιλόσοφος ισχυρίζεται ότι η αύξηση της ποινικοποιήσης και της αστυνόμευσης απλώς ανακυκλώνει την κρατική βία.
Στον αντίποδα της καταστολής και του σωφρονισμού, αντιπροτείνει την κοινοτική και ακτιβιστική διαχείριση της προστασίας, με όχημα τις πολιτικές συμμαχίες, την αλληλεγγύη και την αυτοάμυνα.
Λαμβάνοντας έμπνευση από τον φεμινισμό της κατάργησης και της φεμινιστικής αλληλεγγύης, με στραμμένο το βλέμμα στα επισφαλή σώματα, η Βερζές προτείνει μια αντιρατσιστική, αποαποικιακή προσέγγιση της προστασίας και της δικαιοσύνης. Στον αντίποδα της καταστολής και του σωφρονισμού, αντιπροτείνει την κοινοτική και ακτιβιστική διαχείριση της προστασίας, με όχημα τις πολιτικές συμμαχίες, την αλληλεγγύη και την αυτοάμυνα. Προτείνει, τελικά, την αποδόμηση της βίας καθαυτής ως μοντέλο επιβολής και τη διεκδίκηση μιας πιο ειρηνικής ζωής που εξασφαλίζει καλύτερες συνθήκες ζωής για όλους τους πολίτες.
Ποιος φοβάται το φύλο; (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, Επιστημονική Επιμέλεια: Βενετία Καντσά, Χριστίνα Σπυροπούλου, εκδ. Αλεξάνδρεια) του (they/them) Τζούντιθ Μπάτλερ
Το φύλο ως έννοια, αντικείμενο σπουδών αλλά και επίκεντρο των φεμινιστικών συζητήσεων έχει στοχοποιηθεί και διαστρεβλωθεί από την ακροδεξιά ιδεολογία και ρητορική. Με το Ποιος φοβάται το φύλο, μια από τις ιδρυτικές μορφές των σπουδών του φύλου, το Τζούντιθ Μπάτλερ, τοποθετείται στη συζήτηση αυτή, που έλαβε επικίνδυνες διαστάσεις ως προς το πρόσωπό του. Η προσπάθεια απάντησης στο ερώτημα του τίτλου αποκαλύπτει πολλές συντηρητικές δυνάμεις ανά τον κόσμο που βλέπουν μια «συνωμοσία» του φύλου η οποία διαταράσσει την ηθική τάξη, επιβάλλοντας συγκεκριμένες πολιτισμικές αξίες. Το φύλο σήμερα έχει γίνει, σύμφωνα με το Μπάτλερ, ο αποδιοπομπαίος τράγος για την ηθική κατάπτωση, ένα «φάντασμα» που συμπυκνώνει και απορροφά μια σειρά προβληματισμών για την καθαρότητα της φυλής, τη μετανάστευση, το καπιταλιστικό σύστημα.
Στον πλουραλισμό που προσφέρει η διαφυγή από τα δίπολα και η ρευστότητα των φύλων, το Μπάτλερ δεν βλέπει καμία απειλή, αλλά περισσότερη ελευθερία και αυθεντικότητα.
Το Μπάτλερ εμμένει στη θεωρία του περί φύλου ως κοινωνικής κατασκευής, επεκτείνοντας τη σκέψη του, ώστε να συμπεριλάβει τη σύγχρονη συζήτηση για την τρανς και μη δυαδική ταυτότητα. Στον πλουραλισμό που προσφέρει η διαφυγή από τα δίπολα και η ρευστότητα των φύλων, το Μπάτλερ δεν βλέπει καμία απειλή, αλλά περισσότερη ελευθερία και αυθεντικότητα. Υπογραμμίζοντας τον κίνδυνο που μπορεί να προκαλέσει η εργαλειοποίηση αυτής της αναταραχής από συντηρητικές κυβερνήσεις και πολιτικούς που διακηρύσσουν την εχθρότητά τους με το «φύλο» για να δικαιολογήσουν τις αυταρχικές πολιτικές τους, καλεί να αντισταθούμε στις πολιτικές αυτές, μαχόμενες για παγκόσμια αλληλεγγύη.
Δείτε αναλυτικά όσα είχαμε γράψει εδώ.
Η πατριαρχία: Η ιστορία της ανδρικής κυριαρχίας και η εξάπλωσή της (μτφρ. Φρόσω Ξένου, επίμετρο: Μαρίνα Μαροπούλου, εκδ. Σάλτο) της Άντζελα Σάινι
Στο Υποψήφιο για Βραβείο Orwell Η πατριαρχία: Η ιστορία της ανδρικής κυριαρχίας και η εξάπλωσή της, η Άντζελα Σάινι αναζητά τις ρίζες της πατριαρχίας μέσα από την επιτόπια έρευνα αλλά και ένα πλέγμα ιστορικού υλικού, επιστημονικής γνώσης και ανθρωπολογικών παρατηρήσεων. Σύμφωνα με τη Βρετανίδα δημοσιογράφο και συγγραφέα, η έννοια της πατριαρχίας σήμερα έχει λάβει οικουμενικές διαστάσεις, περιγράφοντας μια καθολική, διαπολιτισμική και διαταξική καταπίεση των γυναικών.
Η Σάινι επιχειρεί να αναδείξει την πατριαρχία ως μια «παρατεταμένη μηχανορραφία», ένα σύστημα που κατασκευάστηκε και αναπαράχθηκε σε διαφορετικούς πολιτισμούς και κοινότητες ανά τους αιώνες…
Σε αντίθεση με αυτή τη μονολιθική απεικόνιση της πατριαρχίας σαν μια «τεράστια συνωμοσία» που επιβλήθηκε άπαξ, η Σάινι επιχειρεί να αναδείξει την πατριαρχία ως μια «παρατεταμένη μηχανορραφία», ένα σύστημα που κατασκευάστηκε και αναπαράχθηκε σε διαφορετικούς πολιτισμούς και κοινότητες ανά τους αιώνες. Λαμβάνοντας τις ιδιαίτερες συνθήκες που διαμόρφωσαν το βίωμα της καταπίεσης σε διάφορες γεωγραφίες, όπως η θρησκεία, το οικονομικό σύστημα, η αποικιοκρατία και η κατάσταση πολέμου, η δημοσιογράφος καταλήγει να προτείνει ότι υπάρχουν διάφορες «πατριαρχίες», με βαθύτερες ή πιο ρηχές ρίζες, αλλά και πολλές εκφάνσεις αντίστασης προς αυτές.
Η τραγωδία της γυναικείας χειραφέτησης (μτφρ: Νίκος Κατσιαούνης, εκδ. Έρμα) της Έμμα Γκόλντμαν
Η Έμμα Γκόλντμαν, ή αλλιώς «Κόκκινη Έμμα», ήταν μια από τις πιο φλογερές προσωπικότητες των αρχών του 20ού αιώνα. Άθεη, συνδικαλίστρια, αναρχική, φεμινίστρια, υπήρξε μια τολμηρή επαναστάτρια με έντονη γραπτή και προφορική παρουσία. Στη συλλογή δοκιμίων που παίρνει το όνομά της από το γνωστό της δοκίμιο, Η τραγωδία της γυναικείας χειραφέτησης, οι εκδόσεις Έρμα μάς συστήνουν την τόσο πρωτοποριακή για την εποχή σκέψη της. Οι απόψεις της για το έμφυλο ζήτημα, τη σεξεργασία, την αντισύλληψη, τον γάμο, τη θρησκεία και τον πουριτανισμό ως καταπιεστικούς θεσμούς εκπλήσσουν το σημερινό κοινό. Η εισαγωγή που συμπληρώνει την έκδοση ανήκει στη φεμινίστρια συγγραφέα και βιογράφο της Γκόλντμαν, Alix Kates Shulman.
Σε αυτό, όπως και σε άλλα δοκίμιά της, αναφέρεται στα πολύ καινοτόμα για τον καιρό της αιτήματα της σεξουαλικής ελευθερίας και αυτοδιάθεσης του σώματος, της απελευθέρωσης από καταπιεστικές παραδόσεις, έθιμα και στερεότυπα.
Στο ομώνυμο της έκδοσης δοκίμιο, η Γκόλντμαν ασκεί κριτική στον πρωτοκινηματικό αστικό φεμινισμό και τις σουφραζέτες, που διεκδίκησαν το δικαίωμα ψήφου και κάποια εργασιακά δικαιώματα για τη γυναίκα, παραβλέποντας την καταπίεση στον οικιακό χώρο, ως συνάρτηση του ρόλου της ως μητέρας και συζύγου. Σε αυτό, όπως και σε άλλα δοκίμιά της, αναφέρεται στα πολύ καινοτόμα για τον καιρό της αιτήματα της σεξουαλικής ελευθερίας και αυτοδιάθεσης του σώματος, της απελευθέρωσης από καταπιεστικές παραδόσεις, έθιμα και στερεότυπα. Με την πεποίθηση ότι η χειραφέτηση των γυναικών δεν θα προκύψει από μεμονωμένες νομικές μεταρρυθμίσεις, αλλά από μια εκ βάθρων ανατροπή των πατριαρχικών και καπιταλιστικών δομών που καταπιέζουν τις γυναίκες, σκιαγραφεί έναν αναρχικό φεμινισμό, καταλήγοντας συχνά στην αναγκαιότητα της κατάργησης του κράτους ως προϋπόθεσης για την έμφυλη ισότητα.
Χόλογκραμ: μια φεμινιστική πρακτική για ένα μέλλον συλλογικής υγείας (μτφρ. Χρήστος Πάλλας, Επιμέλεια: Μάρω Πανταζίδου, εκδ. periplaneta) της Κάσι Θόρντον
Μέρος της προσπάθειας των εκδόσεων periplaneta να συστήσουν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό αντισυμβατικά κείμενα που χαρακτηρίζουν οι ίδιοι ως «πειράματα γραφής – εργαλεία διανοητικής και συναισθηματικής επιβίωσης στον περίπλοκο κόσμο του σήμερα» είναι και η έκδοση του Χόλογκραμ, μιας συλλογής κειμένων γύρω από την ομώνυμη εναλλακτική πρακτική. Το Χόλογκραμ είναι ένα μη ιεραρχικό σχήμα ιατρικής φροντίδας με έμφαση στην αμοιβαιότητα και ανταπόδοση της αρωγής. Τέσσερα άτομα δημιουργούν ένα «Ολόγραμμα» όταν συναντιούνται περιοδικά, θέτοντας στο επίκεντρο ένα από αυτά κάθε φορά. Τα τρία εξ αυτών (το τρίγωνο) φροντίζουν τρεις πλευρές της υγείας του τέταρτου, τη σωματική, την ψυχική και την κοινωνική και οι ρόλοι εναλλάσσονται διαρκώς, ώστε ο/η «ασθενής» να γίνεται ταυτόχρονα και φροντιστής/τρια ή θεραπευτής/τρια.
Η Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα και ακτιβίστρια Κάσι Θόρντον, η οποία εμπνεύστηκε από τη λειτουργία του Κοινωνικού Ιατρείου Θεσσαλονίκης, συνυπογράφει μαζί με άλλους συντελεστές αυτό το μανιφέστο…
Το Χόλογκραμ απομακρύνεται από το σύγχρονο δυτικό, κερδοσκοπικό πρότυπο Ιατρικής, που προωθεί τη σχέση θεραπευτή και θεραπευόμενου αλλά και τη διάκριση σε σωματική και ψυχική υγεία. Αντίθετα, στο Χόλογκραμ προωθείται η έννοια της «ομοτιμίας», η αλληλεγγύη, η αλληλοϋποστήριξη και η εμπιστοσύνη. Η Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα και ακτιβίστρια Κάσι Θόρντον, η οποία εμπνεύστηκε από τη λειτουργία του Κοινωνικού Ιατρείου Θεσσαλονίκης, συνυπογράφει μαζί με άλλους συντελεστές αυτό το μανιφέστο και ταυτόχρονα πρακτικό οδηγό διαβίωσης, οραματιζόμενη ένα μέλλον συλλογικής φροντίδας.
* Η ΦΑΝΗ ΧΑΤΖΗ είναι μεταφράστρια, απόφοιτος του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Αγγλικών και Αμερικανικών Σπουδών.
Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.
