«Μικρές εισαγωγές» σε μεγάλες θεματικές από τις εκδόσεις Οξύ – 5 βιβλία που μας κάνουν σοφότερους

Αν υπάρχει ένα σημαντικό διανοητικό άλμα στη δυτική σκέψη, το οποίο έθεσε νέες βάσεις στην πρόσληψή της συνολικά από τους μη επαΐοντες, αυτό συνέβη κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, όταν δειλά, αλλά σταθερά, αρκετά επιστημονικά βιβλία άρχισαν να γίνονται περισσότερο εύληπτα.

Καίτοι οι στρεβλώσεις αυτής της εκλαΐκευσης δεν πρέπει να μας αφήνουν ασυγκίνητους, εντούτοις όλοι οι σημαντικοί τομείς της ανθρώπινης διανόησης έπαψαν να είναι κτήμα μόνο των μελών των Ακαδημιών, αλλά πλέον ήταν προσβάσιμοι και από τους απλούς αναγνώστες.

Η σειρά των εκδόσεων Oxford University Press Μια μικρή εισαγωγή [Very Short Introductions] μπορεί άνετα να ενταχθεί στη χορεία εκείνων των σειρών που ναι μεν απευθύνονται στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, εντούτοις κατάφεραν (εν πολλοίς) να γεφυρώσουν το χάσμα ανάμεσα στις ακαδημαϊκές και τις εμπορικές εκδόσεις.

Από το 1990 με ρεκόρ πωλήσεων 

Η πρώτη «Μικρή εισαγωγή» εμφανίστηκε στα βιβλιοπωλεία στα μέσα της δεκαετίας του ‘90 κι έκτοτε μετράει περισσότερα από 700 διαφορετικά βιβλία, ενώ συνολικά όλοι οι τίτλοι έχουν πουλήσει πάνω από τρία εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως και έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από είκοσι πέντε γλώσσες. Μεταξύ αυτών και τα ελληνικά με τις εκδόσεις Οξύ να έχουν αναλάβει το εγχείρημα να μεταφέρουν αυτούς τους μικρούς «φάρους» πυκνωμένης γνώσης στο ελληνικό κοινό.

Τι μπορεί να διαβάσει κανείς σ’ αυτά τα βιβλία; Τα κριτήρια που έχει θέσει το σεπτό Oxford University είναι συγκεκριμένα. Στόχος κάθε θεματικής είναι να προσφέρει κάποιες βασικές γνώσεις που θα δώσουν ή δεν θα δώσουν το έναυσμα σε κάποιον να εισδύσει το θέμα με εκτενέστερη βιβλιογραφία.

Παρέχει έναν γνωσιολογικό οδηγό για το θέμα, αναλύει τα εννοιολογικά και τα ιδεολογικά του ζητήματα και τα ολοκληρώνει όλα σε βραχύ χώρο.

Επίσης, κάθε «Μικρή Εισαγωγή» πρέπει απαραίτητα να ιστοριογραφεί, να παρέχει έναν γνωσιολογικό οδηγό για το θέμα, να αναλύει τα εννοιολογικά και τα ιδεολογικά του ζητήματα και να τα ολοκληρώνει όλα σε βραχύ χώρο. Όχι εύκολο έργο, αλλά σημαντικό επίτευγμα.

Στο βιβλίο Αισθητική (μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη) από τον καθηγητή φιλοσοφίας, Μπέντσε Νανάι [Bence Nanay] αναπτύσσεται ένα θέμα που στην καθημερινότητά μας αποτελεί συχνά σημείο τριβής. Τι νοούμε ως αισθητική; Μπορεί να υπάρχει επικριτική μορφή αισθητικής;

Γιατί για κάποιον άνθρωπο κάποιο αντικείμενο ή κατάσταση τελεί υπό τους όρους της αισθητικής και για κάποιον άλλον αποτελεί «κόκκινο» πανί;

Ο Νανάι σημειώνει πως η αισθητική δεν λειτουργεί ως χάρτης που θα μας οδηγήσει με ασφάλεια προς εκείνες τις εμπειρίες που θα μας προσφέρουν υλικό προς αξιολογική κρίση.

Στην ουσία η αισθητική είναι ένας τρόπος ανάλυσης του τι σημαίνει να βιώνεις τις εμπειρίες σου. Επομένως: όχι το ποιες, αλλά το πώς είναι το κρίσιμο ζήτημα που χρειάζεται πάντα να τεθεί και στη συνέχεια να αναλυθεί.

Το Χιούμορ (μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη) του φιλόσοφου Νόελ Κάρολ [Noël Carroll] καταπιάνεται με μια έκφραση που αποζητούμε καθημερινά ως όαση στη ζωή μας: το γέλιο και την εύθυμη διάθεση μέσω του χιούμορ.

Είναι, όμως, αυτή η λειτουργία ενιαία και αδιαίρετη; Όταν μιλάμε για χιούμορ αναφερόμαστε όλοι στο ίδιο πράγμα;

Θα πρέπει να διακρίνουμε την κατηγορία των γνωστών μας ανεκδότων, αλλά επίσης των ευφυολογημάτων, της ειρωνείας ή του μπουρλέσκ. Όλα τείνουν προς την αντίθετη πλευρά της λογικής και υπερτονίζουν τον παραλογισμό του πράγματος.

Υπάρχει, όμως, ηθική στο χιούμορ και ποια είναι τα όριά του. Ο συγγραφέας μελετάει το φαινόμενο του χιούμορ και υπό το πρίσμα της σημερινής πολιτικής ορθότητας. Ζήτημα που μας απασχολεί ολοένα και περισσότερο.

Στην Πληροφορία (μτφρ. Νίκος Στρατηγάκης) ο φιλόσοφος Λουτσιάνο Φλορίντι [Luciano Floridi] θίγει κάποια βασικά θέματα που έχουν να κάνουν με τη λεγόμενη τέταρτη επανάσταση που περιλαμβάνει, φυσικά, την ξέφρενη πορεία ανάπτυξης της πληροφορίας.

Δεν είναι μόνο η τεχνητή νοημοσύνη που θέτει επιτακτικά ερωτήματα για το μέλλον ούτε το αναντίρρητο γεγονός ότι ο άνθρωπος, πλέον, λειτουργεί και ως χρήστης απρόσωπων μέσων δημιουργώντας το δικό του alter ego (αλλιώς άβαταρ).

Το βιβλίο σημειώνει πως το κρίσιμο ζήτημα των ημερών μας έχει να κάνει με τη σημασία του να είσαι υποκείμενο.

Άρα με την αυτόνομη προσωπικότητα και πώς το νέο περιβάλλον ενδέχεται να επηρεάσει την ατομικότητά μας.

Ο Βρετανός κοινωνιολόγος Άντριου Σκαλ [Andrew Scull] συγγράφει τον τόμο Τρέλα (μτφρ. Χαρά Σκιαδέλλη) και αναφέρεται τόσο στις μορφές ψυχικής ασθένειας που μπορούν να οδηγήσουν στην τρέλα, αλλά και στο κοινωνικό στίγμα που αυτή επιφέρει.

Η τρέλα, γενικώς, έχει αποκτήσει ανά τους αιώνες μυθικές διαστάσεις στο μυαλό του μέσου ανθρώπου. Λειτουργεί εκφοβιστικά, αλλά και ως κάτι που μπορεί να συναρπάσει.

Φυσικά, η ευρεία χρήση της τρέλας από την τέχνη έχει «βοηθήσει» ώστε να ενδυθεί συχνά με ρομαντικές και υπαρξιακές «φορεσιές».

Ωστόσο, ο Σκαλ σημειώνει πως στις μέρες μας η λέξη «τρέλα» τείνει να εξωθηθεί από τον δημόσιο διάλογο, την ίδια στιγμή που μια ολόκληρη βιομηχανία φαρμάκων διαχειρίζεται με περίσσιο κέρδος την καταστολή της.

Η Αντίληψη (μτφρ. Ζήσιμος Τρυφίδης) του ψυχολόγου Μπράιαν Ρότζερς [Brian Rogers] δεν έχει να κάνει με την αντιληπτική ικανότητα ενός εκάστου. Δεν εξετάζεται το επίπεδο εξυπνάδας ή όχι, αλλά το πώς ο άνθρωπος κατανοεί αυτό που βιώνουν οι αισθήσεις του.

Είναι προφανές πως πέραν των ματιών μας που είναι ο πάντα ασφαλής δείκτης όρασης, υπάρχει και η αντίληψη των πραγμάτων που ουσιαστικά τα βαθαίνει, τους δίνει μια νέα προοπτική και αφαιρεί μεγάλο μέρος της προφανούς επιφανειακότητά τους.

Πέντε βιβλία, πέντε εισαγωγές σε σημαντικές έννοιες και θεματικές της σύγχρονης εποχής, το πρώτο σκαλοπάτι στην ενδελεχέστερη μελέτη και εμβάθυνση. Η επιμέλεια της σειράς είναι του Θάνου Καραγιαννόπουλου.

^＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Το νέο του μυθιστόρημα «Σαν Nορμάλ» θα κυκλοφορήσει στις 12 Μαρτίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο